Gestión de recursos humanos y tratamiento penitenciario: una revisión sistemática de la literatura

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.17270415

Palabras clave:

gestión del recurso humano, resocialización, sentenciado, tratamiento penitenciario, violencia contra la mujer

Resumen

El presente estudio analiza la gestión de recursos humanos en el ámbito penitenciario y su vinculación con los programas de tratamiento orientados a la resocialización de internos, especialmente aquellos sancionados por delitos de violencia contra la mujer. Para ello, se realizó una revisión sistemática de la literatura siguiendo la guía PRISMA, que permitió identificar y sintetizar evidencia científica publicada entre 2007 y 2024 en bases de datos reconocidas. Tras aplicar criterios de inclusión y exclusión, se seleccionaron 24 investigaciones que incluyen estudios empíricos, revisiones documentales y modelos teóricos relacionados con el personal penitenciario y las estrategias de intervención. Los resultados revelan que la disponibilidad de especialistas calificados, la capacitación continua y la generación de entornos laborales seguros son condiciones esenciales para la eficacia de los procesos de resocialización. Además, se destaca que la motivación, la identificación institucional y el trabajo colaborativo del personal penitenciario contribuyen significativamente al éxito de los programas de tratamiento. Entre los modelos revisados, sobresalen el abordaje multidisciplinario, el Modelo de Buenas Vidas, las estrategias socioeducativas y deportivas, el enfoque de empoderamiento y las innovaciones asociadas a las smart prisons, que promueven un tratamiento integral y humanizado. En conjunto, estos hallazgos confirman la importancia de articular una gestión eficiente de los recursos humanos con enfoques modernos de intervención, superando limitaciones estructurales y culturales. Este desafío es clave para fortalecer las políticas penitenciarias y garantizar procesos de reinserción social más justos y sostenibles.

Descargas

Los datos de descarga aún no están disponibles.

Referencias

Al-kassab-Córdova, A., Silva-Perez, C., Quevedo-Ramirez, A., Bravo-Cucci, S., & Maguina, J. L. (2023). Associated factors to depression diagnosed during incarceration in Peruvian male prisoners: A sub-analysis of the national census of prison population. International Journal of Prisoner Health, 19(3), 474–488. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36573688/

Cesana, M. L., Giordano, F., Boerchi, D., Rivolta, M., & Castelli, C. (2018). Drawing to reconstruct: Pilot study on acknowledging prisoners' internal and external resources in a penitentiary institution. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 62(9), 2584–2602. https://doi.org/10.1177/0306624X17745246

Cesari, S. (2020). Programas de tratamiento penitenciario desde una perspectiva internacional. En A. Balloni & R. Sette (Eds.), Manual de investigación sobre tendencias y problemas en la prevención del delito, la rehabilitación y el apoyo a las víctimas.

Chiavenato, I. (2007). Administración de recursos humanos. McGraw-Hill Interamericana.

Dransmann, M., Lesch, L., Gröben, B., & Wicker, P. (2024). Recreational sports in prison: Inmates' perspectives on coaching effectiveness. Frontiers in Sports and Active Living, 6, 1488600. https://doi.org/10.3389/fspor.2024.1488600

Evers, T. J., Ogloff, J. R. P., Trounson, J. S., & Pfeifer, J. E. (2020). Well-being interventions for correctional officers in a prison setting: A review and meta-analysis. Criminal Justice and Behavior, 47(1), 3–21. https://www.semanticscholar.org/paper/Well-Being-Interventions-for-Correctional-Officers-Evers-Ogloff/ccb237b132b89ffc1c67d2724f91b19f096b6b94

Granados, L., Suriá, R., Perea, C., Payá, C., Sánchez-Pujalte, L., & Aparisi, D. (2023). Effectiveness of a program for the development of socio-emotional competences in people admitted to a penitentiary center. Frontiers in Psychology, 14, 1084896. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36703858/

Guerrero-Molina, M., Moreno-Manso, J. M., Guerrero-Barona, E., García-Baamonde, M. E., Cruz-Márquez, B., & Bueso-Izquierdo, N. (2023). Agresores condenados por violencia de pareja: Actitudes sexistas y pensamientos distorsionados sobre las mujeres y el uso de la violencia. Psicología Conductual, 28(2), 327-341. https://www.behavioralpsycho.com/wp-content/uploads/2020/10/08.Guerrero-Molina_28-2-1.pdf

Imandeka, E., Putra, P. O. H., Hidayanto, A. N., & Mahmud, M. (2024). Exploring the world of smart prisons: Barriers, trends, and sustainable solutions. Human Behavior and Emerging Technologies, 2024, 6158154. https://doi.org/10.1155/2024/6158154

Instituto Nacional Penitenciario. (2018). Informe de tratamiento penitenciario. INPE. https://www.gob.pe/inpe

Instituto Nacional Penitenciario. (2023). Informe estadístico 2023. INPE. https://www.gob.pe/inpe

Lambert, E. G., Holbrook, M. A., Hogan, N. L., Wells, J. B., & Minor, K. I. (2021). Social support and its link to workplace trust among correctional staff: An exploratory research note. Journal of Applied Security Research, 16(2), 147–167. https://doi.org/10.1080/19361610.2021.1879613

Magallanes Ravinez, M. L., Moreno Fernández, Y. S., & Magallanes Baltodano, G. E. (2024). Eficacia de los programas de tratamiento penitenciario en adultos de Iberoamérica 2017–2022: Una revisión sistemática. Revista InveCom, 4(2), e040260. https://doi.org/10.5281/zenodo.10698992

Martín-Solbes, V. M., Añaños, F. T., Molina-Fernández, E., & Burgos-Jiménez, R. J. (2021). The professional dimension in Spanish prison socio-educational action. Education Sciences, 11(10), 585. https://doi.org/10.3390/educsci11100585

Novák, P., Novopacká, M., Grohmannová, K., Koňák, T., Roubalová, M., & Trávníčková, I. (2019). Praktické implikace konceptů kriminální kognice a psychopatie v penitenciární práci s uživateli návykových látek. Československá Psychologie, 63(1), 41–58. https://iksp.gov.cz/storage/169/482-Cesta-ke-svobode-priprava-odsouzenych-na-propusteni-z-VTOS-WEB.pdf

O’Loughlin, A. (2021). Risk reduction and redemption: An interpretive account of the right to rehabilitation in the jurisprudence of the European Court of Human Rights. Oxford Journal of Legal Studies, 41(2). https://doi.org/10.1093/ojls/gqaa060

Pedersen, D. E. (2024). Work–life conflict among correctional officers: A narrative review. Criminal Justice Review, 0(0). https://doi.org/10.1177/07340168241298595

Rebić, L. A., Rosandić, A., & Gašević, G. R. (2024). Experiences of social enterprises in the work integration of persons whose behavior deviates from formal and informal norms. Revija Za Socijalnu Politiku, 31(2), 143–164. https://hrcak.srce.hr/en/clanak/471485

Shingler, J., Sonnenberg, S. J., & Needs, A. (2019). "Your life in their hands": The experiences of prison psychologists conducting risk assessments with indeterminate sentenced prisoners in the United Kingdom. Psychology, Crime & Law, 25(2), 173–190. https://puretest.port.ac.uk/files/15136983/Their_life_in_your_hands.pdf

Sorge, A., De Luca, L., Tamanza, G., & Saita, E. (2021). Ward staff as a tool to promote wellbeing among prison employees. Sustainability, 13(18), 10392. https://doi.org/10.3390/su131810392

Sydes, M., Hine, L., Higginson, A., Dugan, L., & Mazerolle, L. (2023). Criminal justice interventions for preventing radicalisation, violent extremism and terrorism: An evidence and gap map. Campbell Systematic Reviews, 19(4), e1366. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cl2.1366

Sygit-Kowalkowska, E., Poklek, R., & Pastwa-Wojciechowska, B. (2019). Predicting the role of personality traits, organizational factors, and strategies for coping with stress in job satisfaction in correctional services. Polish Psychological Bulletin, 50(3), 275–283. https://www.researchgate.net/publication/339458448_Predicting_the_Role_of_Personality_Traits_Organizational_Factors_and_Strategies_for_Coping_with_Stress_in_Job_Satisfaction_in_Correctional_Services

Urbanek, A. (2021). Reactions of prison staff to the needs of culturally different convicts. Social Sciences, 10(5), 182. https://doi.org/10.3390/socsci10010001

Valderrama Bares, P. (2013). La educación en instituciones penitenciarias: Historia, políticas públicas y buenas prácticas. Editorial Universitaria Ramón Areces.

Villagómez Moncayo, B. (2020). Cómo las cortes penales combinan fines punitivos con objetivos de control migratorio: El proceso de toma de decisiones judiciales del principio de oportunidad para permitir la expulsión administrativa. Revista Española de Investigación Criminológica, 18(2), 1–29. https://doi.org/10.46381/reic.v18i2.327

Descargas

Publicado

2025-10-04

Número

Sección

Comunicación de la ciencia: Bibliometría y revisiones sistemáticas

Cómo citar

Gestión de recursos humanos y tratamiento penitenciario: una revisión sistemática de la literatura. (2025). Revista InveCom ISSN En línea: 2739-0063, 6(3), 1-9. https://doi.org/10.5281/zenodo.17270415